(OROMUMMAA fi SABBOONUMMAA) / (ITOOPHIYUMMAA fi AMAARUMMAA)

(ኦሮሞነት እና የኦሮሞ ብሔርተኝነት) / (የኢትዮጵያ ብሔርተኝነት እና አማራነት)

Berhanu Hundee

Dhimmootni mata dureerratti lakkuu lakkuudhaan garee lamatti bahan kun faallaa walii akka ta’an osoo hin ibsin dura mee hiika isaanii gabaabsinee haa laallu. Oromummaas ta’ee Amaarummaan utubaalee (pillars) sadi qabu. Isaan kunis Afaan, Aadaa fi Seenaa dha. Isaan sadeen kun walitti yoo hidhaman immoo “Eenyummaa (Identity)” ibsu. Gabaabatti, Oromummaas ta’ee Amaarummaan eenyummaa saba sanaa ti jechuu dha. Sabboonummaa fi Itoophiyummaa yoo laalle immoo, Sabboonummaan utubaalee sadeen kana beekuu, jaalachuu, kabajuu fi isaaniif dursa kennuu dha. Asirratti wanti hubatamuu qabu, waan ofii tokko sirriitti beekuun, jaalachuu fi isaaf dursa kennuun kan biraa jibbuu akka hin taanee dha. Kun keessumaayuu Sabboonummaa Oromoo laallata.  

Haa ta’u malee, Sabboonummaa Oromoo fi Sabboonummaa Amaaraa ykn Itoophiyummaa walbira qabnee yoo laalle, Sabboonummaan Amaaraa fi Itoophiyummaan kallattiidhaanis ta’ee al-kallattiidhaan fedhii akkasuma kana birallee dabree olaantummaa saba tokkoo akka calaqqisu ragaalee hedduu dhiyeessuun ni danda’ama. Amanamus amanamuu baatus, fudhatamus dhiisamus Itoophiyummaan Amaarummaa halluu biraa dibatee mul’atuu dha. Keessi isaanii tokkuma; fedhiin isaaniis akkasuma. Kanaafuu, Amaarummaa fi Itoophiyummaa gargar baasanii laaluun hubannoo dhabuu dha. Itoophiyummaan tooftaa Amaarummaan ittin hojiirra ooluu dha. Maqaa Itoophiyaatiin sabaa fi sab-lammootarratti eenyummaa Amaaraa (Amaarummaa) fedhuu yaaluu dha.  

Asirratti warra dhimma kana hin hubanneef ibsuuf, Oromummaa fi Sabboonummaa walbira qabnee yoo laalle, Sabboonummaa akka dhiphummaatti warri laalan waan jiraniif, kun sirrii miti. Sabboonummaan guddina sadarkaa ol’aanaa Oromummaa ti. Sabboonummaan gabaabumatti bilchina Oromummaa qabaachuu dha. Akkuma kanaa oliti ibsame, Oromummaa jaalachuu, kabajuu fi isaaf dursa kennuutu Sabboonummaallee guddisa jechuu dha. Akkuma jedhame, Sabboonummaan guddina sadarkaa ol’aanaa Oromummaa ti yoo jedhame dhara hin ta’u. Oromoo ta’anii dhalachuu fi Oromummaa beekuunis garaagarummaa guddaa qaba. Kanaafuu, abalu Sabboonaa ykn Sabboontuu dha; abalu immoo Sabboonaa ykn Sabboontuu miti jedhama malee, eenyummaa uumaa waliif kennuu fi walirraa fudhachuufii miti. 

Sababni guddaan Sabboonummaarratti duulamuufis waanuma Sabboonummaan Oromoo Oromummaa jaalatu fi isaaf dursa kennuuf malee, akka ololamutti Sabboonummaan Oromoo biyyattii tanaafis ta’ee saboota fi sab-lammootaaf gaaga’ama ta’eetii miti. Sabboonummaan Oromoo fedhii saba Oromoo guutuuf furtu ta’us, fedhii uummattoota biroo ni faallessa jechuun dogongora guddaa dha. Biyyattii tana ni diiga kan jedhamus, ololaa fi malee dhugaa miti. Sabboonummaa Oromootu har’a biyyattii tana harka Wayyaanotaatii akka baase fi jijjiirama qilleensaa akka fide maaliif dagatama? Kun dhugaa lafarra jiruu fi Addunyaanillee beektuu dhaa bar!!

Dhimmuma kana wajjin walqabatee, Oromoonni tokko tokko maaliff Itoophiyummaa akka faarsani fi Sabboonummaa akka balaaleffatan yeroo biraan itti deebi’a. 

Hanga walitti deebinutti nagaatti.

===================================================================

(ኦሮሞነት እና የኦሮሞ ብሔርተኝነት) / (የኢትዮጵያ ብሔርተኝነት እና አማራነት)

ብርሃኑ ሁንዴ

በርዕሱ ላይ በጥንድ ሁለት ቦታ የተቀመጡት እነዚህ ጉዳዮች ተቃራኒዎች እንደሆኑ ከመግለፅ በፊት እስቲ ፊቺአቸውን ባጭሩ እንይ። ኦሮሞነትም ሆነ አማራነት ሁለቱም ሶስት ምሰሶዎች (pillars) አላቸው። እነዚህ ምሰሶዎች ደግሞ ቋንቋ፣ ባህልና ታሪክ ናቸው። እነዚህ ሶስቱ አንድ ላይ ከታዩ ደግሞ ማንነትን (Identity) ይገልፃሉ ማለት ነው። ባጭሩ ኦሮሞነትም ሆነ አማራነት ሁለቱም የብሔሩ መገለጫዎች ናቸው። የኦሮሞን ብሔርተኝነትና የኢትዮጵያን ብሔርተኝነት ካየን ግን የኦሮሞ ብሔርተኝነት እነዚያን ሶስት ምሰሶዎችን በደንብ ማወቅ፣ ማክበር፣ መውደድና ለነዚህ ደግሞ ቅድሚያ መስጠት ነው። እዚህ ላይ መገንዘብ ያለበት ጉዳይ የራስን ነገር በድንብ ማወቅ፣ መውደድና ለዚህ ቅድሚያ መስጠት ማለት የሌላውን መጥላት እንደልሆነ ነው። ይህ በይበልጥ የኦሮሞን ብሔርተኝነትን ይመለከታል። 

ይሁን እንጂ የኦሮሞን ብሔርተኝነትና የአማራን ብሔርተኝነት ወይንም የኢትዮጵያን ብሔርተኝነት ጎን ለጎን ይዝን ካየን፣ የአማራ ብሔርተኝነትና የኢትዮጵያ ብሔርተኝነት በቀጥታም ሆነ በተዘዋዋሪ ያንድን ብሔር ፍላጎት ከዚህም አልፈው ያንድን ብሔር የበላይነት እንደሚያንፀባርቁ ብዙ መስረጃዎችን ማቅረብ ይቻላል። ቢታመንም ባይታመንም፣ ቢወሰድም ቢተውም የኢትዮጵያ ብሔርተኝነት ሌላ ቀለም ለብሶ የሚቀርብ የአማራ ብሔርተኝነት ነው። ውስጣቸው አንድ ነው። ፍላጎታቸውም አንድ ነው። ስለዚህ የአማራን ብሔርተኝነትና የኢትዮጵያን ብሔርተኝነት ለይተው ማየት ኣለማስተዋል ነው። የኢትዮጵያ ብሔርተኝነት የአማራ ብሔርተኝነትን ስራ ላይ እንዲውል የሚጠቀሙበት ስልት ነው። በኢትዮጵያ ስም የአማራን ማንነት በብሔሮችና ብሔረሰቦች ላይ መጫን የሚደረግ ሙከራ ነው።

አዚህ ላይ ይህንን ጉዳይ ለማይረዱት ለማብራራት ያህል፣ ኦሮሞነትንና የኦሮሞን ብሔርተኝነትን ጎን ለጎን ይዘን ካየን ደግሞ የኦሮሞን ብሔርተኝነትን እንደ ጠባብነት የምመለክቱት ስላሉ ይህ ፍፁም ስህተት ነው። የኦሮሞ ብሔርተኝነት የኦሮሞነት ከፍተኛው የእድገት ደረጃ ነው። የኦሮሞ ብሔርተኝነት ባጭሩ በኦሮሞነት መብሰል ነው። ከዚህ በላይ እንደተገለፀው ኦሮሞነትን መውደድ፣ ማክበርና ለዚህም ቅድሚያ መስጠት ነው የኦሮሞን ብሔርተኝነት የሚያሳድገው። እንደተባለው የኦሮሞ ብሔርተኝነት የኦሮሞነት ከፍተኛው የእድገት ደረጃ ነው ቢባል ሀሰት አይሆንም። ኦሮሞ ሆኖ መወለድና ኦሮሞነትን ማወቅ ትልቅ ልዩነት ኣላቸው። ስለዚህ እገሌ የኦሮሞ ብሔርተኛ ነው ወይም ናት፤ እገሌ ደግሞ የኦሮሞ ብሔርተኛ አይደለም ወይም አይደለችም ይባላል እንጂ በተፈጥሮ የሚገኘውን ኦሮሞነትን ላንዱ መስጠት ወይንም ካንዱ መቀማት አይደለም።

በኦሮሞ ብሔርተኝነት ላይ የሚዘመትበት ዋናው ምክንያትም የኦሮሞ ብሔርተኝነት ኦሮሞነትን ስለሚወድና ለዚህም ቅድሚያ ስለሚሰጥ ነው እንጂ ፕሮፓጋንዳ እንደሚደረገው የኦሮሞ ብሔርተኝነት ለዚህች አገርም  ሆነ ለብሔር ብሔረሰቦች አደጋ ሆኖ አይደለም። የኦሮሞ ብሔርተኝነት የኦሮሞን ሕዝብና ብሔር ፍላጎት ለማሟላት ወሳኝ ቁልፍ ቢሆንም፣ የሌሎችን ፍላጎት ይፃረራል ማለት ትልቅ ስህተት ነው። ይህቺን አገር ያፈርሳታል የሚባለውም ለፖለቲካ ፕሮፖጋንዳና ፍጆታ ካልሆነ በስተቀር ሀቅ አይደለም። የኦሮሞ ብሔርተኝነት የኢትዮጵያን ሕዝብ ከዋያኔ የበላይነት አገዛዝ ያላቀቅ እንደሆነና የለውጥ አየር በዚህች አገር እንዲነፍስ አንዳደረገ እንዴት ይዘነጋል?? ይህ እኮ በመሬት ላይ ያለ እውነታና ዓለምም የሚያውቀው ጉዳይ ነው።

ከዚሁ ጉዳይ ጋር በተያያዘ አንዳንድ ኦሮሞዎች ለምን የኢትዮጵያን ብሔርተኝነትን እንደምያሞግሱና የኦሮሞን ብሔርተኝነትን እንደምኮንኑ ሌላ ጊዜ እመለስበታለሁ።

ተመልሰን እስከምንገናኝ ቸር እንሰንብት።