Yaadannoo keessatti: Alii Mohammed Birraa: Jireenya, Bilisummaa, Legend

Ezekiel Gebissa

Yaadannoo keessatti: Alii Mohammed Birraa: Jireenya, Bilisummaa, Legend

Adoolessa bara 2012, Alii Mohammed Biraa, weellisaa, qindeessaa, fi walaleessaa, mana isaa Pickering, Ontario daawwadheen ture. Aliin resliner peresder qaba dhuma irratti balali’insa jalqabaa irra gara sadarkaa lammaffaatti mana isaa taa’ee televizhinii ilaaluuf. Yeroo haasawa waa’ee hiika walaloo isaa haasa’u, waa’ee biography’n isaa akkamitti akka barreeffamuu qabu dubbanne. Dhumarrattis, anaafi inni biography’n isaa hayyamame: Ali Mohammed Bira: Jireenya, Bilisummaa, Goota jedhu akka ta’u irratti waliigalle.

Guyyaa boqachuu isaa sabni Oromoo jireenya isaa kabajatee, hojii muuziqaa isaa kan bilisummaa uummata Oromoof qabsaa’e, goota amma nu biraa deeme gadde.

Alii Biraa namni jireenya dabalataa jiraate. Alii Biraa artistiin hojii goota ijaare. Qulqullina lamatu adda isa baasa, sirba artistoota isaa fi milkaa’ina isaa irraa.

Tokkoffaan haala muuziqaa inni ittiin pioneer godheedha. Yeroo dhiyotti jirenya isa kessatti, Alin oud taphate, mesha akka mi’a hin qabne kan akka mi’awa ta’e. Gaafa baandii muuziqaa waraanaa Itoophiyaatti makamu, gitaara akka oodiitti itti maxxanse taphate. Kalaqni kun muuziqaa addaa Aliif bu’uura kaa’e kan sagalee hindii fi rukuttaa Arabootaa walitti ida’e, tonor and texture of Oromo music. Haaluma kanaan, muuziqaa Oromoo kan sooressa ta’ee fi adda addaa Afrikaa, giddu-galeessa baha, fi toonii kibba Eeshiyaa fi ibsitu akka uumu gargaareera.

Muuziqaa Alii Biraa fageenyi lammaffaan walaloo isaa kan aadaan of-eeggannoo, barsiisuuf, mobilize gochuu fi saba Oromoo gara tokkummaa, bilisummaa fi sabboonummaa aadaatti ceesisuudha. Lyrics isaa yeroo hunda yerootti dubbata, taatee fi adeemsa isaa ibsa, yeroo yeroon jabaatu gorsuu fi mormii jajjabeessuu yeroo dhiibbaan siyaasaa uumamu waan danda’amu fakkaatu. Mata dureen sirboota Alii yeroo hunda saba Oromoo fi saba cunqursaa jalaa baasuu irratti xiyyeeffata. Akka kanaan, leellistoonni isaa waan hunda Oromoo: saba, lafa, fi indigenous cosmology kabajatan. Sirboota isaa dhiibbaa uuman keessaa Ingiliffaan kunooti:

Galma adda kenya eega seenaa keenya:

Ibsituu aadaa keenyaa tiksituu seenaa keenyaa

Ulaagaa tokkummaa keenyaa, fi bu’uura bilisummaa keenyaati

Afaan oromoo hundee eenyummaa oromoo

Barnoota, barnoota ammas barnoota:

Beekumsa, beekumsa, ammas beekumsa

Of-beekuun galma oromooti

Beekumsi dhugaa seenaa keessatti hundee kan qabudha

Maddi isaa hortee biyyoolessaa fi aadaa qoodamaa keenyaati

Afaan oromoo handhuura fi poolii dha

Kan bilisa nu baasu of beekudha.

Karaan Galma Abbaa Gadaa Eessa?

Asabalehoo yaa gurraamaleehoo karaan mana murtii abbaa gadaa nama geessu kami?

Waggaan achi deemee mirkaneeffadhe, achumaan gadi taa’ee seenaa isaa barreessa.

Gaafa aadaa keenya, seenaa keenya, afaan keenya ganneedha.

Gaafa warri hin beekamne kolfaa nu godhan, saggoon keenya ogummaa isaanitiin nu oolche

Scepteriin nama biraa cabuu danda’a, garuu kan abbaa gadaa gonkumaa hin danda’u

Seenaa keenya osoo hin dubbatamin dhiisne, miidhamni nuti miidhamne xiqqaa ta’eef miti

Seenaan keenya akka hin himamnetti dhiisne malee seenaan keenya akka hin dabnetti miti.

Nagaan gali addeeroo koo goota koo Ati amma kan umuriiti, garuu sirbi kee fi walaloon kee ni jiraata.