Dhugaan Oromoon Keessa jiru kunooti.

By Hawi Olani Kesesa

Yeroo ammaa kana ilmaan Oromoo maal keessan jiru yoo jennee gaafanneef namoonni addaa addaa deebii heedduu kennuu ni danda’u. Inni fagoo jiru akka qoosaatti haasa’uu danda’a. Inni dhiyoo jiru ammo miiraan dubbachuufi kaanis waa heedduu akka jedhan nan abadadha.

Haa ta’u iyyuu malee Uummanni Oromoo diddaa bittaa garboofattootaa yeroo kam iyyuu tole jedhee simachuu diduun kan har’aa qofa utuu hin ta’in kan kaleessatis. Kaleessa mootummaa abbaa hirree of irraa faccisuuf qabsoo ta’een namootni heedduun kan wareegaman yoo ta’e illee seenaan Oromoo yoom iyyuu isaan hin dagatu. Firiin qabsoo boonsaa geggeessan har’a daraaree jira. Oromoon roorroo kamiif iyyuu hin jilbeeffanne, gara fuula duraattis hin jilbeeffatu.

Haaluma kanaan, qabsoon har’as dargaggoota Oromoon finiinee babal’ataa  akka jiru odeeffannoo qabatamaa kan nuuf kennan, nus itti siqeenyaan kan daawwanne akka armaan gadiitti mee waliin haa ilaallu.

Dargaggoonni Oromoo mirga isaaniif falmatan, lafa uumamaan kan isaanii ta’e irraa qonnaan bulaan Oromoo akka gadi dhiisu gochuuf wiixinee wiixineeffame, Ilmaan Oromoo kanaan dura adamsuun qe’ee isaa, qabeenya isaa, horii isaa kan saamaa turaniif ammas jiran irra guddeessaan godaansisuuf tarsiimoo Wayyaaneen qabdu fashalsiisuuf wal’aansoo jiru keessatti dardarri Oromoo heedduun reebamaniiru, lafeen isaanii cabeera, dhiigni isaanii dhangala’eera, qabeenyi isaanii gubateera, barumsa irraa ari’amaniiru, hundumaa irra lubbuun isaanii aarsaa godhaniiru.

Mee kanneen armaan gadii torban kana keessa uummata Oromoo irra kan ga’e waliin haa caqasnu.

1. Qabeenyaan Oromoo barbadaa’eera. Bara dheera kan uummatichi itti dhama’ee horate rasaasaan loltoota Wayyaaneetiin barbadaa’eera. Dirree lolaas fakkaateera.

1. Barattootni fi dargaggoonni heedduun reebamanii lafeen isaanii cabeera, dhiigni isaanii dhangala’eera. Warri kaanis mana hidhatti dararamaa jiru. Yeroo ammaa kana lakkoofsi isaanii kuma shantamaa ol kan taa’an manneetii hidhaa Wayyaaneetti dararfamaa jiru. Abbootiin amantii loltoota Wayyaaneetiin magaalaa Gimbii keessatti addumaan Luba Abitaw Darasee kan jedhaman barattoota loltootaan hanga du’aatti reebaman akka dhiisaniif kadhachuuf yaalii godhaniin hanga du’aatti rukutamanii yeroo ammaa kana hospitaala Gimbii keessatti du’aafi jireenya gidduu jiru.

1. Hundumaa caalaa ammoo  dargaggoonni lubbuu isaanii aarsaa godhaniiru.

1. Addumaan Lixa Wallaggaa keessatti hojjettootni fayyaa heedduun barumsa yoo qabaatan illee deggertoota ta’uu dhiisuu isaanii irraa kan ka’e homaa tokko kan hin beekne, barumsa sirrii kan hin qabne maqaa deggeruutiin beektota Oromoo dararsaa jiru. Baay’een isaanii yoo iyyatan illee namni isaan dhaga’u hin jiru. Maatiin heeduun diigamaniiru. Mucooliin haadha malee jiraataniiru. Warri deggertoota ta’an garuu magaalaatti galuun rakkoo tokko malee jiraata jiru.

Walumaa galatti yeroo ammaa kana qabsoon dargaggoota  Oromoon eegalame kun fincila diddaa bittaa garbummaa waan ta’eef akka yaallootti kan dhaamu, sossobuun kan deebi’u, akka hin taane cimsamee hubatamuu danda’eera. Qabsoon kun itti fufiinsa kan qabu, yoomi iyyuu kan hin dhaabanneefi Oromiyaan hanga bilisoomtutti kan itti fufu ta’a.