Asirratti du’a Jiilchaa namni itti gaafatamu Jaarraa miti. Jaarran du’a Jiilchaa(Baaroo) irraa qoodallee hin qabu. Namni Jiilchaa ajjeesee ifiifillee galaafateDammaysaa (Badhoo Dachhaasaati). Shakkiin gaafasii osoo deemtuu eega Jiilchaafii Dammaysaan du’an baatii sagal (9) booda waldiddaan dhalattee, Addi BilisummaaOromoo bakka lamatti addaan caphe. Dhuma bara 1978 keeysa fii jalqaba bara 1979addaan cabiinsi kuni utaalee alatti bahee dhoohe. Gaafa addaan baqaqu murni lamaanuu maqaan Adda Bilisummaa Oromooti
Haalli kuniis caphiinsa hamilee uumee, waraanni fii miseensoonni faca’anii manattigaluun heddommaattee osoo jiruu, fashaluu keenya hubannaan ana Jaarraa fii Mul’is taanee, gargaarsa barbaada biyyaa baanee Jabouti dhayne. Boodarratti Jaarraafii Mul’is, akkasumattillee namni maqaan Mohammed Said (Fadisoo) dababalamee, lammada biyya seenan. Deebi’iinsa lammadaa kanaa waliini yaadni haarayni AddaIslaama Bilisummaa Oromiyaa (IFLO) ol burqe. Jaarraa fii Mul’is IFLO tolchanii, haarayaan waraana jaaranii, diinaan osoo lolanuu, barri 1991 dhufe. Jidduu bara 1991 dura Jaarraafii Mul’isilleen addaan bahanii turan.
Bara 1991tti Jaarraan jaarmayaafii waraana IFLO hogganee biyya keeysa, magaalatti mul’ate. Yeroon san yeroo Chartaraati. Waraanaa fii jaarmayni IFLO haga bara1996tti biyya keeysatti tarkaanfiilee gara garaa fudhachaa ture. Haatahuu malee,yeroo tana jaarmayni IFLO biyya keeysaas yo jiraatu, Jaarraan Yaman maadheeyfateeture.
Bara 2000 gaafa Tokkummaan Humnoota Bilisummaa Oromiyaa (ULFO) jaaramu,Jaarraan hogganoota jaaramayootaa kanneen achi keeysatti filaman keeysaa tokko. Yo Jaarraan hin jiraatin ULFOn hin jiraamtu ture.
Bara 2006 keeysa Jaarraan dargaggoo hamma tokko Yamanitti jaaree biyya ollaatti leenjifachuuf dooniidhaan bahara diimaa qaxxaamuree ture. Dargaggeeyyiin sanleenjifamanillee, dhiibbaa mootummaa waraana san leenjiftuu fudhachuu waani dideef jecha mootummaan san dargaggeeyyi tana daangaa Jaboutii geeysitee dirrettifacaafte. Asirratti maqaa mootummaa dhawuu hin fedhu.
Dhuma bara 2006 gaargaarsi meeshaa lolaa ni argama jechuu dhagayee, Jaarraanammaas Soomaliyaa dhaqee ture. Tarkaanfiin tuniis waraanni WayyaaneeSoomaliyaa seenuudhaani fashalte.
Bara 2007 irraa kaasee, maqaan jaarmaya IFLO dhiifamee maqaan FIDO (Foront fotIndeendent
Democratic Oromiyaa) ja’amu moggaafame.
Bara 2010, Bitooteeysa 27 tti jaarmayoonni FIDO, Tokkichummaa fii GABUOagoobaraan jiraachuu lakkisanii walitti ida’amanii maqaa duraanuu waliin qabaachaaturan tokkicha, ULFO fudhatanii jiran.
Dhaaba ULFO kanarrattis Jaarraan Seereysa tahee heeraan filamee jira.
Seenaan Jaal Jaarraa Seenaa Qabsoo bilisummaa Oromooti, seenaa AddaBilisummaa Oromooti. Adda Bilisummaa Oromoo isaa namoota lakkooysaan xiqqaatahaniitu bara 19769tti, magaalaa maqdishoo, garaaja Abdullahi Lungoo keeysatti walgahee bu’ureeyse. IFLOs isaafii Mul’is gadaatu uumee jaaree diinarratti bobbaase. ULFO duraan agoobara turte jaaruurratti namni qooda guddaa qabu tokko Jaarraadha. ULFOn gaafa dhaaba tokkichaa caasaafii hoggana tokko jalattijaaramullee namni qooda guddaa qabuufii, namni sooreysa tahee hogganeeJaarraadha.
Seenaa jaal Jaarraa tuttuquu yo taate malee himanii hin fixan.
Jaarraan nama murataadha. Isaa waliin yo jiraatte, rasaasa dhiisii gufuun kani si dhoytu sitti hin fakkaatu.
Jaarraan Arjaadha. Yoo waraanni nyaatee dhugu hubate malee ifiif abadan hinnyaatu, hin dhugu. Jaarraan nama goofata beeku, nama qishnaa beeku. Yo isaa waliingadi teeyse, koflaan imimmaan sirraa fixa.
Jaarraan ejjannoo akka utubaa sibiilaa tan walaawwalii hinqabne qaba. Bilisummaa Oromoo irratti xiqqollee shakkii hinqabu.
Oromoiyaan mootummaa taatee, ummanni mataa olqabatee jiraachuu akka dandayu mamii takkallee hinqabu; Ni dandeenya yaada ja’u itti amana. Ummata Oromoorraabdii guutuu qaba. Garuu maal godhanii, duuti hin ooltuu, nama bashaasha, murataa, goota, jeyna murannoo qabu kan mallattoo QBO kana duuti nu saamte.
Ar’a Jaarraan garuu qaamaani du’e. Yaadni isaa, dhaamsi inni dhaloota dhufuufdhiise abaduu nuu waliin jiraata. Dhalootni haarayni dhaamsa kana fudhatee akkagalmaan gahu hin shakku. Dhaloonni haarayni kan galchaa tana liqimsee cal’isuu miti. Dhaamsa kana nutiis, dhaloonni nu boodaatiis bakkaan gayuuf akka jiraatu niinamana. Oromoon haqa ifii kan abbaa biyyummaa hubatee, wal jaaree, wal jalayaa’ee, akka Jaal Jaarraan je’etti bilisummaa yokiin du’a je’ee qabsoo finiinsuutu irraaeeggama.
Jaalli kiyya, obboleeysi kiyya, kani dhagaa waliin boraafannee, yeroo garii qaama wal boraafannee, urjii lakkaawaa waliin qabsoo geggeeysine, Jaarraan, Rabbi Rahmata haagodhuufii aakirame. Haadha warraa isaa, aaddee Maryam jamaal, ilmaan isaaMohammediifii Muddassir, obbleeyyan isaa tiifii firoota isaa Rabbi haa sabbarsiisu. Ilmaan Oromoo, kan qarayyoo ijaa, abbaa qabsoo bilisummaa Oromoo dhabees, obsa isiniif haa kennu.
Waan na dhaggeeyfattaniif fayyaa daya.
Maqaa Koree Qindeeysituu Ayyaana Itti Dhaammata Jaal Jaarraa Abbaa Gadaatiin, Abdujelil Abdella
Bitooteeysa 9, bara 2013. Minneapolis, Minnesota
