Akkas jedhe gamni:-
Nama jechuun;
Kan dhugaaf xaare
Kan lammii ijaare
Kan sabaaf dhaabbate
Kan sabaaf falmate
Qabeenya jechuun
Kan lammii ijaare
Kan abdii dhalootatti hore
Kan hiyyeessa jijjiire
Jaarsa jechuun;
Kan jaarsummaa taa’e
Kan dhugaaf dhama’e
Kan dhugaa mure
Kan lammii dhaamsa hire
Kan lammii sabboonummaan ijaare.
***
Dhiiroo Abbootii teenna hanqachaa jiraa bee! jedhe gamni. “Maalif?” yoo jettanis meeqa keennatu bakka abbaa keennaa gaye? Kaayyoo abbootii keennaa galmaan gaye? Abbootii keennas maqaa yaamsise! Beekaan akkas jedhe. Abbaan ilma uumatee ilmi guddatee bakka abbaa san yoo gayee akkas jedhama:
1ffaa Yoo ilmi qoramee abbaa caale—–abbaan ebaluu lama dhalate jedhama
2ffaa Yoo ilmi qoramee abbaan walqixa taye—-ebalu bakkuma of buuse jedhama
3ffaa Yoo ilmi qoramee abbaa hanqate—–abbaan ebaluu ilma hin arganne jedhama
***
Waa sadihii waa sadihii tahan dhokatu malee badanii:
1ffaa Dhugaan yoo kijibni baay’atte hin dhokatti malee badduu
2ffaa Gaarri yoo deemte hin dhokata malee badu
3ffaa Addeessi jiini keessaa bayu dhokata malee hin baduu
***
Waa sadi waa sadihii naasa’a/naasu’u/balleessiti:
1ffaa Ifni dukkanaa naasa’a
2ffaa Dhugaan dharaa naasa’a
3ffaa Bishaan ibiddaa naasa’a
***
Ulfinni Arsii shani; daraaraan Arsii shani; ganyaan arsii shani:
Shanan ulfina/ulfoo/kabajaa Arsii
1ffaa Gudeeda (Abbaa, Haadha, Akaakayyuu fi fira dhiigaa biraa)
2ffaa Soddooma (Soddaa Soddaatii kkf)
3ffaa Jaalummaa (Jaala Jaaltittii)
4ffaa Umrii (Hangafa, Jaarsa fi Jaartii)
5ffaa Keessummummaa
- Waddeessa/ Gaafa cidhaa qabatama
2.Garbuu/Midhaan nyaatni mi’aayaan heddu irraa hojjatamu
4.Dayma
- Buna
- Ganyaa namaa
- Ganyaa fardaa/Arsiin kabaja guddaa fardaaf kennaa
- Ganyaa Roophii/Halangee seera ittiin murantu irraa argama
- Ganyaa leencaa/Mootii bineensotaati
- Ganyaa kanniisaa/Ilbiisa waan mi’aayaa hojjatu
***
Beekaan beekaa qore!!
Beekaan beekaatti bayee akkas jedhe simbira harkatti qabatee”Simbirri tun duutu moo jirtuu?” jedhe. Yoo namichaan jirtu jedhe cum’ee ajjeesee meeti ka jirtu jechuuf; yoo namichi duutu jedhe gadi dhiisee yoo bararte meeti ka duute jechuuf. Namichis beekaa waan taheef akkas jedhe “Abboo carraan simbira tanaa sima harka jira!” Yoo harkaan cum’ite/cuunfite hin duuti; yoo gadhi dhiifte hin bararti jedheen
***
Gaafii Qabaa Hayyuu Irraa
Gadaa hammeennaattu dhufaa?
Jiruun hin taatii guduunfaa
Kan jiraatan ka’aa kufaa
Garuu gadaan fooyyeen woy dhufaa?
Barri maa hammaatee?
Deebiin na dhaqqabaa warri waa qorate!
…………….
Isintuu beekaa
Sirriis isintu akeekaa
Isintu sirrii argaa
Saba isin eegaa
…………..
Qaallus mee gaafannaa
Abdii waa qabaannaa?
Rabbii guddaa kadhannaa
Rabbuma waa abdannaa
Rabbirraas waa argannaa!
………………
Garuu rakkoo kan fide dharaa?
Adda baasaa kan gidiraa
Dharri hammeenna fiddee farraa?
Gaafii qabaa qaalluu irraa
Gaafii qabaa haxii irraa
Gaafii qabaa hayyuu irraa
gaafii qabaa gamna irraa!
………………
Yoos dharri diinaa ka waa sii hin yaannee
Hin dubbatinaa akka dhara waayyaannee
Sobaaf hin kaffalinaa aarsaa
Arriin dhugaa dhugaa agarsiisaa
Woy irraa bareedaa sobni jaarsaa?
…………………
Barri hammeennaa hin dhufaa?
Hiyyummaa fi durummaan bakkarra lufaa!
Tokko biliyoonaa ka daldalu
Tokko nyaata dhabeetii ka qooqa bulu!
kana maa sirreessinee ka dhimmi ilaalu!
Jedhee hedduun dubbataa
Sabnis kana ni hubataa
Kanumas deddeebi’ee gaafataa!!
GAMTEESSAA SABAA
